Hastane öncesi acil sağlık sistemleri, zamana duyarlı ve potansiyel olarak hayati tehlike oluşturan hastalık veya yaralanması olan hastalar için tıbbi bakım sağlamak üzere tasarlanmıştır. Ani kardiyak arrestler, bu sistemlerinin müdahale edip hayat kurtarabileceği en önemli hasta gruplarıdır. Hastane öncesi kardiyak arrest (HÖKA), dünya çapında majör bir sağlık sorunudur. Amerika Birleşik Devletleri’nde 330.000/yıl, Avrupa’da ise 275.000/yıl HÖKA görülmektedir. HÖKA vakalarında kardiyak etiyolojiden sağ kalım oranı sürekli olarak iyileşirken, tüm etiyolojilerdeki HÖKA sağ kalım oranı yaklaşık otuz yıl öncesine benzer şekilde yaklaşık % 10’dur . Ülkemizde hastane öncesi kap-götür sistemi etkin olsa da günümüzde alanda etkin kardiyopulmoner resüsitasyonun sağ kalımda çok etkin olduğu artık bilinen bir gerçektir . Bazen de hastayı bir an evvel hastaneye ulaştırmak isteseniz bile şartlar sizi olay yerinde KPR uygulamaya zorlar. Bu hastaların naklinde başka bir sorun ise trafikte yüksek hızlı transport sonucu oluşabilecek kötü sonuçlardır.

55 yaş kadın hasta, ani senkop ihbarı ile olay yerine gidiyorsunuz. Adrese vardığınızda hastanın arrest olduğunu, yaklaşık 15 dakikadır müdahale edilmediğini ve asistoli saptıyorsunuz. Hava yolu açılıyor. Hastaya toplamda 25 dk KPR uyguluyorsunuz ancak hasta yanıt vermiyor. Bu aşamadan sonra 3 seçeneğimiz var:

• Olay yerinde KPR’ye devam etmek
• Hastaneye nakletmek
• Resüsitasyonu sonlandırma

Peki hangisi?

HÖKA hastalarında hastane öncesi sağlık personeli, olabildiğince hızlı bir şekilde KPR’ye başlamalıdır. Olay yeri güvenliğinin sağlanamadığı durumlar ile ölümün kesin bulguları (dekapitasyon, tamamen yanma, çürüme belirtileri ve ölüm katılığı) saptanan hastalara KPR başlanmaz.

Resüsitasyonu sonlandırma

Resüsitasyonu sonlandırma kararı ise çok fazla araştırma konusu olmuştur. Bu araştırmalarda her hastanın yeniden canlandırma uygulamanın temel hakkı olduğu özellikle vurgulanmıştır. Her hastanın özel olduğu, beyin ölümünün her hastada 8  dakikada gerçekleşmeyeceği unutulmamalıdır.  Bu araştırmaların sonucunda Amerikan Kalp Cemiyeti (AHA) resüsitasyon sonlandırma kurallarını oluşturmuştur. Resüsitasyonu sonlandırma kuralları; hastanın arrest nedeni, ek hastalıkları, o anki fiziksel bulguları gibi diğer özellikler de göz önüne alınarak göre uygulanması gereklidir.

Temel kardiyak yaşam desteği için (her 3 kriter de olmalı);

• Hastane öncesi sağlık çalışanları tarafından tanık olunmayan olaylar
• Otomatik eksternal defibrilatör uygulanmayan hastalar (transport öncesi)
• Spontan geri dönüş olmayan hastalar (transport öncesi)

İleri kardiyak yaşam desteği için (her 4 kriter de olmalı);

• Tanıksız kardiyopulmoner arrest
• Öncesinde KPR uygulanmamış hastalar
• İleri kardiyak yaşam desteğine rağmen spontan geri dönüşün sağlanamadığı hastalar
• Otomatik eksternal defibrilatör uygulanmayan hastalar

Yapılan çalışmalarda bu kriterler karşılandığında, % 99,8 ölüm öngörülür ve resüsitasyon sonlandırılabilir .

Sonuç

Hastane öncesi resüsitasyon uygulanan hastaların 1/3’ünde resüsitasyonu sonlandırma kriterleri mevcuttur. İngiltere Resüsitasyon Konseyi kılavuzları, olay yerinde spontan geri dönüşü olmayan hastaları hastaneye götürmekle elde edilecek çok az şey olduğunu göstermektedir. HÖKA hastaları devam eden KPR ile hastaneye nakledildiğinde genel sağ kalımın %1.3 olduğu saptanmıştır . Resüsitasyonu sonlandırma kararı, sağ kalım olasılığı düşük olan hastaların gereksiz transportunu önlerken, hastalara uygun, güvenli ve kaliteli bakım sağlamak için kullanılabilecek HÖKA yönetiminin hayati bir parçasıdır.

Canlandırma çabaları, mevcut resüsitasyon kaynaklarının bulunmaması (toplu etkilenmelerde birden fazla arrest hasta varlığı) gibi durumlarda veya mevcut bilimsel kanıtlara ve makul tıbbi kararlara dayanarak hastaya gerçekçi bir fayda olasılığı olmadığında uygun şekilde kesilebilir, geri çekilebilir veya sınırlandırılabilir.

Unutulmamalıdır ki canlandırma girişimlerinden yarar sağlayabilecek hastalar, bu tedavi yöntemlerine eşit ve etkin bir şekilde erişebilmelidir. Hastane öncesi sağlık  çalışanları yeniden canlandırma girişimleri uygulamadan resüsitasyon sonlandırma kriterlerini uygulamamalıdır. Hastalarda en küçük bir yaşam belirtisi dahi olsa bu hastalara gereken tüm yaşam desteğini vermek hastane öncesi sağlık personelinin en önemli görevidir.